Mowa jest najważniejszą umiejętnością jaką nabywa człowiek w trakcie swojego życia. Stwarza ona możliwość wyrażenia swoich myśli, pragnień, obaw i spostrzeżeń. Warunkuje prawidłowy rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny. W początkowych latach życia dziecka to rodzina pełni fundamentalną rolę w procesie nabywania umiejętności językowych dziecka.
Środowisko, w którym dziecko przychodzi na świat oraz interakcje jakie w nim zachodzą, warunkują harmonijny rozwój mowy dziecka. Dorosły jest zatem niezwykłym nauczycielem, gdyż w toku interakcji z dzieckiem udostępnia mu swoje intencje i umysł, co umożliwia małemu człowiekowi rozpoczęcie aktywnego przyswajania języka. To najbliższe otoczenie powinno być dla dziecka źródłem bezpieczeństwa, miłości, szczęścia, być wsparciem w każdej chwili oraz pomagać nam w rozwoju.
Mówienie jest procesem długofalowym, odbywającym się w określonym czasie. Rozwój kompetencji językowych, kształtuje się już w okresie prenatalnym. W czasie życia płodowego formułują się bowiem odruchy, które warunkują prawidłowy jej przebieg. W dwunastym tygodniu życia płodowego możemy zaobserwować jak płód otwiera i zamyka usta, intensywnie połyka i wypiera wody płodowe. W trzecim trymestrze ciąży dziecko odbiera dźwięki, reaguje na głos matki, intonację i inne odgłosy. Noworodek przychodzi na świat ze zdolnością do posługiwania się mową i rozumem.
Po okresie wstępnym pojawia się etap postnatalny. L. Kaczmarek-nestor polskiej logopedii, podzielił czas kształtowania się mowy na cztery okresy: – okres melodii, który trwa od urodzenia do pierwszego roku życia, – okres wyrazu, który przypada na pierwszy i drugi rok życia. – okres zdania zaczyna się od drugiego roku życia i trwa do trzeciego, okres swoistej mowy dziecięcej od trzeciego do siódmego roku życia.
W okresie melodii możemy wyróżnić następujące stadia wokalizacji: krzyk, płacz-dziecko w ten sposób sygnalizuje swoje potrzeby: fizjologiczne, bliskości, stymulacji czy autonomii, głużenie-które pojawia się około drugiego miesiąca życia. Dziecko wówczas artykułuje przypadkowe dźwięki, są to zazwyczaj głoski tylnojęzykowe. zabawa głosem, która dziecku sprawia ogromną radość, gaworzenie-występuje wyłącznie u dzieci słyszących i polega na świadomym artykułowaniu dźwięków. Występuje około siódmego miesiąca życia, dziecko wypowiada niektóre samogłoski i niektóre spółgłoski np. b, p, m, d oraz dźwięki zasłyszane z otoczenia. W drugiej połowie pierwszego roku życia zaczyna się kształtować słuch fonemowy, który umożliwia odróżnianie głosek. Niemowlę tworzy i powtarza sylaby otwarte składające się z głosek najłatwiejszych artykulacyjnie: wargowych m, p, b, d, t, i samogłosek a, e, i.
Następny etap to okres wyrazu. W tym czasie prężnie rozwija się system fonologiczno-fonetyczny. Dziecko wymawia wszystkie samogłoski ustne oraz wiele spółgłosek, np. p, b, m, t, d, n, t, ś. Trudniejsze dla niego spółgłoski zastępuje innymi (substytucje). W słownictwie dziecka przeważają głównie rzeczowniki i czasowniki. Pod koniec tego okresu dziecko wymawia ponad 300 słów.
Między drugim a trzecim rokiem życia następuje rozkwit mowy–okres zdania. Dziecko zaczyna rozumieć mowę swoich najbliższych. Tworzy pierwsze zdania, które na początku są dwuwyrazowe i twierdzące, potem pytające i rozkazujące. Do wachlarza wypowiadanych głosek dochodzą nowe: wargowo-zębowe: v, v’, f, f’; środkowo-językowe: ś, ć, ź, ń, k’, g’; tylno-językowe: k, g, x, przednio- językowo-zębowe: t, d, n oraz przedniojęzykowo-dziąsłowe: ł. Pod koniec tego okresu mogą pojawić się także głoski syczące i szumiące. Przedszkolak tworzy zdania pojedyncze poprawne pod względem logicznym i gramatycznym, zna ponad 1000 słów.
Rodzice powinni jak najszybciej reagować w przypadku zaobserwowania jakichkolwiek niepokojących objawów w zakresie komunikowania się dziecka. Należy podjąć kroki niwelujące powstałe zaburzenia, aby aktywnie włączyć dziecko w świat języka mówionego.
Posłuchaj, co chciałoby Ci powiedzieć Twoje dziecko:
- OPOWIADAJ mi co teraz robimy, w co mnie ubierasz, gdzie idziemy, ale nie zalewaj mnie potokiem słów, bo nawet jeśli zrozumiem nie będę miał możliwości zareagowania.
- ŚPIEWAJ mii nawet jeśli fałszujesz. Powtarzaj ze mną różne WIERSZYKI i WYLICZANKI.
- Pozwól mi na wspinanie się, skakanie, tańczenie na aktywność ruchową. To pozytywnie wpływa na mój cały rozwój.
- Ćwicz ze mną RĄCZKI, lep, nawlekaj, wycinaj, rysuj, to także pomoże mi w rozwoju mowy.
- SŁUCHAJ mnie i reaguj na moją chęć komunikowania się także tego niewerbalnego. Nie zawsze umiem Ci odpowiedzieć taki jakbyś tego chciał.
- Daj mi być jak najszybciej SAMODZIELNYM. Chcę sam jeść oraz pić z KUBKA.
- Po każdej chorobie uszu SPRAWDŹ MÓJ SŁUCH.
- Wyłącz mi TELEWIZOR KOMPUTER TABLET TELEFON-małe dziecko nie powinno z nich korzystać. Nie chcę ich nawet grających w tle.
- Ogranicz używanie słów POWIEDZ, POWTÓRZ, a najlepiej ich nie używaj często wycofuję się wtedy z komunikacji
- WYRZUĆ mój SMOCZEK jestem już duży używaj go maksymalnie do około 1 roku życia i koniecznie odpowiednio dobrany, nie dawaj mi też JEDZENIA Z BUTELKI zbyt długo.
- NIE UŻYWAJ niepoprawnych form, spieszczania.
- Nie odciągaj mojej UWAGI podczas jedzenia proponując mi oglądanie bajki interaktywnych książeczek.
- Przed snem poczytaj mi bajkę, nie zostawiaj mnie przed włączoną bajką z telefonem, czy tabletem. Nic nie zastąpi mi Twojego matczynego/ojcowskiego ciepła, przytulenia, miłości.
- NIE CZEKAJ jeżeli masz jakiekolwiek obawy związane z moim rozwojem mowy SKONSULTUJ je ze specjalistami.
Literatura :
-M. Grochowska, Czym skorupka za młodu nasiąknie, czyli o znaczeniu przedszkolnej edukacji językowej, [w:] Wybrane zagadnienia edukacji człowieka w dzieciństwie, red. D. Waloszek, Kraków 2009, s. 137.
-B. Kamińska, B. Siebert, Wybrane problemy kliniczne. Podstawy rozwoju mowy, Forum Medycyny Rodzinnej, tom 6, nr 5, Katedra Logopedii, Uniwersytet Gdański 2012, s.23.
-M. Machoś-Nikodem, Wczesna diagnoza neurologopedyczna oraz postępowanie stymulujące zachowania komunikacyjne, [w:]Neurologopedia w teorii i praktyce, red.: J. Skiba, D Larysz, Akademia Techniczno-Humanistyczna, Bielsko-Biała 2012, s. 40.
-L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin, Wydawnictwo Lubelskie 1988, s. 10-12.
-B. Kamińska, B. Siebert, Wybrane problemy kliniczne. Podstawy rozwoju mowy, Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 5, Katedra Logopedii, Uniwersytet Gdański, s.237.
-Michalak-Midera, K. Węgierska, Aby nasze dzieci mówiły pięknie. Program terapii stymulującej nabywanie mowy przez dzieci prawidłowo rozwijające się, jak i te, u których rozwój przebiega nieharmonijnie, Katowice 2000, s.8.
K. M. Czarnecki, Psychologia rozwojowa, osobowości i zachowania człowieka, Oficyna Wydawnicza Humanitas, Sosnowiec 2007, s. 89.
-J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja logopedyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od narodzin do 6.roku życia, Kraków 2020 s. 182-188.
Opracowanie: mgr Joanna Milewska-logopeda kliniczny, oligofrenopedagod, terapeuta miofunkcjonalny,